آثار تاریخی اصفهان

 در جنوب شرقي شهر اصفهان گورستان «تخت فولاد»؛ يکي از مهم ترين گورستان هاي تاريخي جهان اسلام با گنجينه يي ارزشمند از مقبره هاي مشاهير و بزرگان ايران زمين قرار دارد. بابا رکن الدين، ميرفندرسکي و آقامحمد بيدآبادي از بزرگاني هستند که در اين گورستان دفن شده اند. در واقع به دليل وجود آرامگاه اين بزرگان و تعداد بي شماري از عالمان، حکيمان، عارفان و هنرمندان در اين گورستان است که تخت فولاد را داراي قداست مذهبي و معنوي فراواني مي دانند؛ تا جايي که آن را در کنار قبرستان «بقيع» در مدينه ي منوره، قبرستان «ابوطالب» در مکه ي مکرمه وگورستان «وادي السلام» در نجف اشرف از مهم ترين و متبرک ترين مراقد جهان اسلام به شمار مي آورند. اهميت و ارزش قبرستان «تخت فولاد» تنها به قداست معنوي آن نيست، بلکه اين مجموعه ي گرانقدر را مي توان آينه ي تمام نماي فرهنگ و هنر ايراني-اسلامي دانست. وجود ابنيه هاي زيباي تاريخي از دوره هاي صفويه، زنديه، قاجاريه که با نمونه هاي عالي هنر کارشي کاري، آجرکاري، خوشنويسي، حجاري و... زينت يافته اند؛ همگي «تخت فولاد» را به گنجينه يي از سبک هاي گوناگون معماري و هنري بدل کرده اند و ارزش و اهميتي ويژه به آن بخشيده اند. 

وجه تسميه تخت فولاد 
 

در نظر کسي که اولين بار نام قبرستان «تخت فولاد» را مي شنود، پيش از هر چيز نام اين مجموعه ي فرهنگي و تاريخي عجيب به نظر مي رسد. بايد گفت از اين گورستان در کتب تاريخي به نام هاي «لسان الارض» و «بابا رکن الدين» هم ياد شده است، اما اين روزها آن را به سبب وجود عبادتگاه و قبر «بالا فولاد حلوايي»، عارف قرن دهم هجري به نام «تخت فولاد» مي شناسند. اگرچه وجه تسميه هاي متعددي بر اي اين گوستان قديمي ذکر شده است که از جمله مي توان به ديدگاه استاد جلال الدين همايي در کتار «تاريخ اصفهان» اشاره کرد که مي گويد:
«اين قبرستان در گذشته تا کنار پل خواجو وسعت داشته است و از آن جا که در آن زمان به جاي پل خواجو سنگ هايي با فاصله وجود داشته که روي آن تخته مي گذاشتند و از آن عبور مي کردند، شايد کلمه ي تخت فولاد تغيير شکل يافته ي لغت «تخته پل ها» يا «تخت پل لاد» باشد؛ يعني پلي که از تخت درست شده است. «لاد» در فارسي به معني بنا و «پول» هم در اصل «پل» بوده است.» 
البته اين نظريه تا حدودي قابل پذيرش است. چرا که نام بسياري از مکان ها و شهرهاي تاريخي ايران با گذشت زمان و در نتيجه تحريف لغات به شکل امروزي خود رسيده اند. 

به قدمت خلقت زمين 
 

مي گويند قبر يوشع نبي، از پيامبران بني اسراييل در تکيه ي «لسان الارض» قبرستان تخت فولاد قرار دارد و به همين دليل، قدمت اين قبرستان را از دوران پيش از اسلام مي داند. هر چند وجود مقبره ي «يوشع بن نوح» وصي حضرت موسي در فلسطين احتمال اين ادعا را ضعيف مي کند، اما بنا بر تحقيقات انجام شده توسط محققان مجموعه ي فرهنگي- مذهبي تخت فولاد، مي توان گفت اين مقبره متعلق به يکي از بزرگان يا صالحان قوم بني اسراييل بوده است. 
به هر حال، هيچ آثار ديگري از دوران پيش از اسلام در گورستان تخت فولاد به دست نيامده است و حضار قديمي اطراف تکيه «لسان الارض» نيز هيچ شباهتي با ابنيه ي دوران پيش از اسلام ندارد. اگرچه کشف تعدادي سنگ قبر به خط کوفي و نسخ با تاريخ هاي 567 و 686ق، قدمت اين گورستان را به قرن ششم و هفتم مي رساند. 
از قرن هفتم تا دهم هجري، تخت فولاد به يکي از مکانهاي عبادت و رياضت بدل شد و عرفا و زاهداني همچون بابا رکن الدين و بابا فولاد در آن جا براي خود عبادتگاهي ساختن و به راز و نياز مشغول و پس از فوت نيز در همان عبادتگاه مدفون شدند. 

 - شخصیت هایی در اصفهان ظهور می کنند که از چند جهت در تاریخ اصفهان اثرگذار بودند. در گسترش فرهنگ اسلام به مفهوم عام که ما شخصیت های متعددی را به خصوص از قرن سوم به بعد داریم که در اصفهان ظهور می کنند و ویژگی دوم برخی از این شخصیت ها جهت دهی اصفهان به سمت محبت اهل بیت است. اینجا محبت اهل بیت اعم از شیعه است. یعنی اصفهان را به سمت اهل بیت و محبت اهل بیت جهت می دهند.

گرچه ممکن است از جهت مذهبی خود این شخصیت ها شیعه نباشند مثل راغب اصفهانی یا ابونعیم اصفهانی که در جهت دهی اصفهان به طرف محبت اهل بیت و تعمیق معارف اهل بیت در جامعه نقش دارد. دسته سوم از رجال اصفهان کسانی هستند که اصفهان را به طرف تشیع و مذهب تشیع سوق می دهند. یکی از این شخصیت ها در قرن چهارم که جز این دسته است صاحب بن عباد است که صاحب ضمن اینکه جزء آن دو دسته هم به نوعی محسوب می شود یعنی هم در گسترش فرهنگ اسلامی در اصفهان تأثیرگذار بوده و هم در جهت گسترش محبت اهل بیت و علاوه بر این در بعد سوم تشیع و مذهب تشیع را در اصفهان جهت دهی می کند.

- ایشان یک فرد جامع الاطراف است یعنی از ویژگی هایی که صاحب بن عباد دارد، که شاید کمتر شخصیت های دیگر دارند، هم در دنیای سیاست نقش به سزایی دارد و به عنوان وزیر در آل بویه مطرح می شود و تأثیرگذار است و هم شخصیتی است ادیب و تبحر خاصی در ادبیات عرب دارد که مطمئناً گسترش ادبیات عرب در قرن چهارم در اصفهان یکی از پایه هایش صاحب بن عباد بوده است.

و بُعد سوم اینکه شخصیت متکلم بوده است وصرفاً ادیب نبوده و در بحث کلام هم ایشان به عنوان یکی از رجال مطرح قرن چهارم است که شاید در تعمیق بخشیدن بحث مربوط به کلام شیعه در قرن چهارم به خصوص اصفهان، صاحب بن عباد مطمئناً تاثیرگذار بوده است.

صاحب بن عباد به واسطۀ  سرودن اشعار به زبان عربی فصیح یکی از چهره های ادیب عربی در قرن چهارم نیز محسوب می شود. در آن مقطع هنوز زبان فارسی به عنوان زبان علمی مطرح نبوده شاید سوال باشد که چرا ایشان متون و اشعار خود را به زبان عربی می نوشتند؟ چون زبان علمی و ادبی آن مقطع، عربی بوده است.